Doğu Karadeniz Bölgesinden ilginç lakaplar

Geçmişte köy içinde kullanılan isim sayısı sınırlı olduğundan, aynı adı taşıyan bir kaç kişi ayırıcı özelliklerine göre lakap takılarak adlandırılırdı. Kadınlar, ‘Esmer’un Fatma’ veya ‘Topal’ın Mehveş’ gibi genellikle eşlerinin, çocuklar ise ‘Bedavra’nın Osman’ gibi ebeveynlerinin isimleriyle ilişkilendirilirlerdi. Bunun yanı sıra kişilerin meslekleri, tutum ve davranışları, fiziksel kusurları, karakter özellikleri, alışkanlıkları, yaşama biçimi, özel zevkleri ve yetenekleri de takma isimlerine yansımaktaydı. Lakaplar, kişiyi adı dışında tanıtan ve onun bir özelliğini gösteren adlar olup, kişiyi ‘övme’, ‘tanıtma’, ‘kötüleme’ veya ‘alaya alma’ amacıyla konulmuş olabilir. Karadeniz’de lakap takılırken çoğu zaman mizah için kişinin olumsuz özelliklerinin tam tersini ifade eden isimler sözgelimi camiyle işi olmayan birisine ‘hoca’, eciş bücüş birisine ‘filinta’ ya da pasaklılığıyla ün yapana ‘çiçek’ lakapları seçildiği de görülmektedir.

Lakap nedir?

Türkçe’ye 14. Yüzyıldan önce giren kelime Arapça ‘künye, soyadı’ anlamındaki laḳab (لقب) kelimesiyle ilişkilidir. Trabzon ve Rize’de lagop formunda telaffuz edilmekte, Ordu ve Giresun’da ayama Trabzon’un Rumca’nın etkisinde kullanılan bölgelerinde ‘barenim’ kelimesi ise lakap anlamında kullanılmaktadır. Barenim veya paronim Antik Yunanca aynı anlamdaki paronimion (παρωνύμιον το) kelimesiyle ilişkilidir. Ayama ise muhtemelen Anadolu’da kusur, ayıp, noksan, hata anlamında kullanılan ağman kelimesiyle alakalı olup Giresun civarında anlam genişlemesine uğramış olmalıdır.

Komik takma adlar neden verilirdi?

Doğu Karadeniz’de özellikle yaşlılar arasında rastlanılan iki isimlilik ise lakaplar ve göbek adlarıyla karıştırılmamalıdır. Cumhuriyetin ilk yıllarında doğan çocukları nüfusa kaydetmek için bir miktar para istendiğinden, fakir olan aileler çocuklarını nüfusa kaydetme işini yıllarca geciktirirlerdi. Devlet bu soruna çare bulmak için para cezalarına af çıkarınca, köy muhtarları ilçe merkezlerine kayıt işini gerçekleştirmek amacıyla gider, çoğunlukla çocuk isimlerini aklında tutamadığından, çocukların isim ve yaşlarını kafasına göre yazdırırdı. Bu sebepten dolayı bugün orta yaş ve üstündeki pek çok kişi köy içinde nüfus kâğıdında yazılandan farklı bir isimle çağrılmakta olup, gerçek yaşları da, resmi kayıtlardan bir kaç yıl daha fazlaydı.

Ordu Akkuş İlçesinden lakaplar:

Kel Ali, Kedi Ömer, Pinal Tasimi, İcik Ali, Aloo, Mirt Hüseyin, Kedi Bayram, Bedel, Gi-rebi, Kuşkafalı, Sivrikafalı, Kara Salih, Ga-dulu, Ganilü, Dündülü, Delo, Tavuk Hatça, Kerim Kızı, Baba Yusuh, Kerto, Dalike, Tıkıç Kızı, Mirülü, Tokur, Godaş, Cinaz, Çapallu, Onbaşı, Acar, Kelek Hasan, Cıdda, Pitigil, Torungil, Kelük Haydar, Kepi, Yımbıl, Hındık Ali, Dandal, Memülü, Çolakgil, Zımba, Körü-sünlü, Gücük, Hındılı, Bükrü, Leyli, Timini, Eğri boyun, Zevle boyunlu, Sulu ağız, Yalama, Buruk, Kazma burun…

Ordu ilinden lakaplar

Tak tak Mehmet, Fıçı Fahrettin, Kovboy Telat, Pele Erol, Kamyon Kadir, Nato Ekrem, Piliç Necmi, Yenge Yılmaz, Bızdırık Coşkun, Bay Hamdi, Nano Engin, Ayartamlı İksan, Muhtar Azmi, Toto Uğur, Tosbağa Güner, Ayı Nihat, Genç Osman, Papaz Fikret, Alabut Telat, Dansöz Aydın, Göbek Nizam, Hart Hart Harut, Alano Murat, Höllük Memet, Dilik Yener, Kemre Yüksel, Torun Memet, Yula Berat, Katır Yusuf, Takoz Üstün, Öcü Uçman, Çakal Turgay, Şarlo Talip, Kürt Galip, Dansöz Kenan, Kepçe Ayhan, Yılancı Osman, Kelebek Mustafa, Kürt İsmet, Rambo Mehmet, Sosyete Bahtiyar, Kepcekulak İbrahim, Tren Yusuf, Peruk Necat, Yalaş Zeki, İngiliz Ömer, Çil Ferit, Zula Uğur, Kabak Rıfat, Kıllı Adem, Gürcü Faruk, Macar Osman, Tostcu Gündüz, Korukgöt Yusuf, Beyo Selahattin, Altındiş Cemil, Tostos Mehmet, Boksör Kenan, Kemre Yüksel, Palaska Yüksel, Kayho İlyas, Mayer Hamdi, Çerez Ahmet, Ayhan Işık, Corci Ali, Köpekci Turgut, Kedi İsmet, Kedi Kemal, Kafkas Ziya, Bakırcı Harut, Kel Ömer, Gavur Ömer, Topal Fuat, Kanca Fuat, Ayıcı Lütfü, Ecevit Mehmet, Deli Muharrem, Kara Mahmut, Sarı Havuz, Kör Adem, Kambilli İsmail, Koç İsmail, Kaveci Fehim, Zoti Azmi, Gıbbış Mehmet, Beş dört Mehmet, Çarli İlhan, Dıgı Mehmet, Atatürk İlhan, Dalgıç Muhittin, Ofli (simsar), Yan Ali, Rajon Kemal, Dadaş Paşa, Kör Halit, Tıkıloğlu Ziya, Çıtır Dursun, Mayk, Bombacı Taner, Efsane İsmail, Arap Osman, Helacı Osman, Berber Sırrı, Tifi Necdet, Cek Ali, Fortik İlhan, Topal Mesut, Çingen Nuri, Çingen Yusuf, Mıdı Mehmet, Fantoma Sadettin, Hamal Cafer, 46 Metin, Berduş Mustafa, Topal Celal, Rambo Ömer, Çivi Orhan, Kalafat Orhan, Meme Ziya, Ceset Zafer, Guşgonmaz Osman, Komser Kemal, Çarkcı Üzeyir, Bidilik Osman, Börkenek Tahsin, Tarzan Mustafa, Molla Halil, Kerpiç Mehmet, Mını Mını Faruk, Köfte Ümit, Gebeş Hüseyin, Kıl Şükrü, Malak Yener, Gala Gala Ferhat, Deli Naci, Co İsmet, Cıtkırıldım Memet, Çuval Adnan, Mal Aydın, İmam Atila, Çeçe Ahmet, Sağır Osman, Yumuk Erdem, Gavur Ömer, Kegın Süleyman, Şelek Turgay, Ördek Güven, Kedi Öner, Rado Dursun, Palaska Yüksel, Ganca Fuat, Gıdıbi Cafer, Killing Mehmet, Deli Feyzi, Keme Sali, Çulluk Mustafa, Deli Nevzat, Kör Saim, Koli Sezer, Badi Bülent, Göbek Metin, Sarı Kemal, Culuk Çetin, Sarı Nezir, Turşu Kemal, Ufak Engin, Bıdık Ahmet, Deve Cengiz, Şiş Kemal, Şişe Uğur, Deli Mustafa, Kayha Mehmet, Kaçaro Şevket, Fındık Erol, Arap Şakir, Dan Dan Nuri, Atkafa Tahsin, Gabara Muhsin, Dubara Selahattin, Şelek Turgay, Helacı Ali, Gado Galip, Alucralı Sami, Melikoğlu Ali, Gamaz Fikret, Odungo Yılmaz, Jandarma İsmail, Sako, Örgüt Ersin, Yüncü Hamza, Tipi tip Engin, Topal Selami, Altındiş Osman, Totik Hasan, Panik Ömer, Panik Mustafa, Göden Faruk, Kılçık Uğur, Gınalı Sali, Lacivert Kadir, Kuş Temel, Şapalak Durmuş, Demokrat Celal, Cart Niyazi, Fakir Ahmet Cemal, Deşük Cemal, Tırık Şükrü, Gıdıman Aydın, Şair Ali, Deli Nadir, Balık Ömer, Ceccal Osman, Puro Abdullah, Artist Seyfi, Gıllak Mehmet, Şeytangilin Fadime, Ustura Sinan, Simser Ali, Kempes Birol, Skoda Derya

 Sürmene ilçesinden lakaplar

Buruşuk Ali (Köy bakkalı), Vadavat Apti (Köyün demircisi), Bolşevik Mehmet (Köyün dülgeri ve kemençecisi), Bardi Muhammet (Köyün saat tamircisi), Sarı Dursun (Köyün güreşçisi), Mercan Ağa (Köyün kabadayısı), Mamiş Ağa (Köyün çalışmadan geçineni), Dardağan Dursun (Köyün katırcısı, pasaklılığından dolayı bu lakap yakıştırılmış), Lanet Apti (Köyün istenmeyen adamı), Şeytan Hoca (Köyün meyva hırsızı), Cin Ali (Köyün çokbilmişi), Koto’nun Ali, Kramo Sefer, Meşeko, Camgöz, Bedavra’nın Ali Osman, Langur Hüseyin (ince uzun boyundan dolayı), Kazkalak Memet, Karakoncolos Enver (Kilis’te askerliği sırasında fazlaca nöbet tutturulduğundan güneşten iyice yanıp esmerleşmişti, köye kapkara gelince bu lakap takıldı), dandilik (köyün ebesiyedi, para işle-rine pek aklı ermezdi), salaḫana (boşta gezenler için kullanılırdı)

Trabzon Köprübaşı ve Çaykara ilçelerinden barenimler

Hurni kifalo (peynir kübü kafalı, koca kafalı), pseftiko (yalancı, hilebaz kişiler için kullanılır), kondo pachos (kısa boylu şişman insanlar), makro mes (uzun belli, çoğunlukla hayvanlar), krifo plastiko (sinsi, hayvanlar için de kullanılır), kakameş (kambur, yürüyen insanlar), palosaç (şişman kişiler), ğlebadheyas (çok ince, kabuk gibi), ğrintzilar, stomadar (büyük ağızlı anlamındaki lakaplar), hoboroz (dağınık, pasaklı kişiler için), fitikoz (güzel giyimli, daha çok kısa boylu kişiler için), yirevos (üstü başı dökülen, dilenci gibi giyinen kişiler için), maisa (büyüyle uğraşan, kötülük yapmaya meraklı kişiler), kodora (boş gezen, amaçsız ortalarda dolaşan), kosbodinos (yakışıklı, güzel), Çetul, Çetuliga, Tsakli, Çakuçego, Ğalatitsa, Bembeş, Gapça Ah-met, Gapçiga, Şenuga, Temeliga, Kurşume-go, Şada, Sivrego, Çiviga, Duraniga, Garfi, Garfiga, Maşa

Gürcü köylerinden lakaplar (laghapebi)

Çirihta Kamil (yağda kızarmış şekilsiz hamur parçası olan çirihtaya benzetilmiş), goci Nuri (domuz yavrusu, ama daha çok yaramaz çocuklar için kullanılır), kalaçuna Ramiz (sığır sağan kadın anlamında olup, kadın işi yapan erkeklere takılır), godritsa Lela (godritsa, sırt sepeti, Lela ise Leyla’nın kısa formu), bucgiani Ayşe (dikenli Ayşe), kruxi Patkume (inatçılığından mütevellit kruxi yani kuluçka ile Fadime’nin Gürcü ağzındaki formu), kori Pazli (atmaca Fazlı), guda sulomani (şişmanlığından dolayı, tulum Süleyman), kitri becgi yusup (salatalıkların tırmanması için bahçeye dikilen kısa çubuklara becgi denilir, kısa boylu Yusuf anlamında), potshi Bekir (tırmık Bekir), tuntulis Patsia (Tuntul’un kızı anlamında), pacai Mero (küçük Meryem), xoziki dede (dikenli bir otla özdeşleştirilen bir dede),  çenga omar (uzun çeneli Ömer), gideli Ame (gideli uzunca bir sırığın ucuna küçük bir örgü sepet bağlanmış ve ağaçtan meyva topalamaya yarayan bir araçtır, Ame ise Ahmet), Çani Mamuka (Gürcüler Lazlar’a ḉan adı veriler, Mamuka ise Mahmut), şaşortkali nariye (yaylacılıkla uğraşan kadın Naciye), takvetsi kazim (takoz Kazım), hasḫari Murto (fasülye sırığı Murtaza).

Trabzon Merkez ilçe lakaplar

Gundul İbrahim, Hamal Hasan, Halt Celal, Köpek Adnan, Mınçıka Aydın, Zagor Murat, Burun Ayhan, Ayı Yılmaz, Galeli Çakır, Gugudali Ali, Kör Bülent, Fındık Mustafa, Albay Cengiz, Dümbüllü İsmail, Deli Zehra, Sallanbaş Emine, Guri Fadime, Pala Yusuf, İnce Metin, Şınıkli Ahmet, Çatlak Hasan, Kareteci Halit, Teyyare Özcan, Alim Fikret, Dede Levent, Maymun Murat, Kaluk Ahmet, İsyankar Çağlar, Çolak İdris, Asker Yaşar, Kıytık Cemil, Pepe Mehmet, Koto Yüksel, Komünist Bulut, Altıminare Mustafa, Kahrel Seher, Kedi İbrahim, Guşçi Yılmaz, Hosa Derviş, Çekirge Mehmet, Piç Hasan, Koklez Aydın, Deli Bekir, Uzun Hikmet, Pislik Batari, Çingene Necdet, Karasinek Salim, Duman Kaya, Marmara Hasan, Aga Musti, Garip Aga, Tilki Yusuf, Kürt Ali, Antepli İsmail, Ci-va Ayhan, Kel Yaşar, Mariya Hasan, Par-maksız Bayram, Kertuk Halil, Haşhaş Hüseyin, Bunama Adem

Trabzon Akçaabat ilçesinden lakaplar

Gudukli Ahmet, Piç Yakup, Çamur Şevket, İblis Metin, Köstebek Niyazi, Pislik Zeki, Çatal Ayşe, Maraz Ali, Yanuk Nihat, Cameş Ali, Avanta Kemal, Kelebek Ercan, Ballıbakla Kemal, Jandarma Fadime, Müftü Remziye, Çorbacı Ahmet, Kâinat Mehmet, Pamukdede Kadir, Azrail Ali, Buzak Hasan, Hostes Ali, İğneci Ahmet, Lokmanhekim Ahmet, Mobil Osman, Muamele Zeki, Sellektör Sinan, Sıfırcı Behiye, Düttürü İsmail, Kıvırzıvır İbrahim, Gama Hasan, Guduk Reyhan, Karga Kenan, Kılıç Yusuf, Tabanca Temel, Külekbaş Ali, Uzunşase Osman, Ayı Mehmet, Dozer Cemil, Fil Hüseyin, Telefon Ahmet, İngiliz Yaşar, Topluiğne Osman, Sülük İsmail, Pırasabıyık Ali, Tahtabacak Muzaffer, Kuş Meryem, Tank İsmail, Portatif Haluk, Anten Ahmet, Tencerebaşlı kel Sami, Kulak Ali, Pembe Fadime, Bıyıklı Asiye, Çolak İdris, Parmaksız Nazım, Tersbacak Zehra, Tekkanat İsmail, Kambur Ahmet, Kör Cemil, Bisiklet Yusuf, Ford Osman, Patapat Süleyman, Pilli Erol, Pire Yılmaz, Zilli Osman, Güveç İbrahim, Lapacı Fadime, Lelipop Servet, Makarna Mehmet, Cıkcık Sabire, Annaymisun (anlıyor musun?) Nihat, Şabayim (şey yapayım) Gülizar, Sidikçi Ahmet, Netcuk (ne edeceğiz?) Hasan, Briyantin Enver, Foter Osman, Kasap Murat, Kont Fahri, Prens Muttalip, Berbat Niyazi, Panço Mehmet, Süslü Osman, Ringo Kazım, Gargara Asiye, Geveze Halil, Lavlav Mustafa, İmam Kenan, Gâvur Yusuf, Rus Mehmet, Akrep Celal, Bulaşık Ahmet, Çete Salih, Kanser Osman, Muzuk Veysel, Aksi Nihat

Trabzon Tonya İlçesinden Lakaplar

Harlanguş, geneckuzi, cekleya, geveze, cepnikuz, tokalak, kancal, fuştum, cilgin, bahriyeli, şebelak, fiso, dikdikoğu, nokta, şebek, şamana, kızır, tupacı, kafti, gorgot, mendali, toni, şurbut, kombil, elverdi, borbor, çangal, muh kelpeteni, pipi, bafon, i̇ğdiş, kekez, kif, languş, tuysuz, bebelek, koftopo, boyunduruk, kancal, fesiya, kunduz, şuşe, şirip, zuga, zemberek, balela, alkol, sakat, narka, köfte, şapti, hontre, cento, kıtıbiti, kobi ali, kulaksız, turşi, lala, tumbi, dupli, Arafat, vut, şukala, eleman, bozo, dıvrığ, bakla, bozo, çoropçi, mozola, kozik, timisi, fontom, şağuli, onbaşı, çivi, ağacuk, deli, bayram, şadi havuz, adanali, palak, bambak, muşmut, fisil, traş ali, baciliçili, corci, aboskal, ufak kör, çevikbir, dikor, disor, puşku, panda, baykuş, şemo, eğri, çaluk, boru, çomaat, sürük, kontakçi, ford, sıhma, doğutaş, buzakçi, şef, Nesilsiz, toto, anza dayı, gafu, Dumdum, tipitip, tibur, sülo, dorutamaho, hacali, torbito, kravat, mulik, dona, oğli, enuk, Kunduz, kucar, lenger, foter, kucar, virvil, kırık, kalimero, zillipulli, çiroz, 3,5, dumi, yetona, becuk, tuzci, rigi, kilki, fesiya, mamaç, kaboğu, sabungözli, camgöz, labçukağızli, mincan, mıymıy, zart delisi, kara yüzlü, abolos, koyne,  tukana,  kukul,  kamiş,  pirağa, kupuz,  eğribel, yiprakgöz, kırıkbel, abaza, leborzo, kaşif, miflis, bekan, motoroş, kutal

Artvin ili Hopa ilçesinden Hemşince lakaplar

Boko, Budig, Çita, Corcel, Çute, Çuti, Değele, Didom, Dongo, Feremuz, Cibo, Kisti, Koşele, Koşi, Kosigin, Mapu, Mati, Maxas, Mufik, Muti, Papulik, Pepe, Pilo, Pirtod, Piti, Plis, Risman, Suat, Temal, Tilist, Uguli, Fli, Açige, Adiye, Budi-ge, Cencele, Dukşi, Fadi, Gabcax, Gunti, Hemzet, Kence, Mence, Menci, Men-tuxe, Pompuş, Pulli, Tuxe, Xavi, Xavula, Ameli, Mufide, Çiçili

Kaynakça

COŞAR, A. Mevhibe  Trabzon’da Kullanılan Lâkaplar Üzerine Bir Derleme/ Değerlendirme. TDAY-Belleten, cilt.1, ss.27-40, 2003

ÖZTÜRK, Özhan. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük. Heyamola Yayınları. İstanbul, 2005

Kalyoncu, Özgür. Tonya İlçesinde Kullanılan Lakaplar. Tonya Kalandar Dergisi.

Vaux, B. 1996a. “Hemshinli: The Forgotten Black Sea Armenians”. Harvard University s. 15